Ülkeler arası ticari ve şahsi faaliyetlerin artması neticesinde uluslararası hukuku ilgilendiren davaların sayısı da her geçen gün artmaktadır. Buna ilişkin olarak yabancı ülkelerde delil sağlanması, yargılama giderlerini en aza indirmek açısından önemlidir. Ülkeler arasında gerçekleşen ticari faaliyetlerin boyutu düşünüldüğünde, ayıplı ürünlerin bulundukları ülkede incelenmesi ve bunlar hakkında bilirkişi raporu hazırlanması, ürünlerin iade edilmesinden, taşınmasından ve tekrardan gümrük masraflarının ödenmesinden çok daha az masrafla gerçekleşecektir. Ayrıca tanıkların da yabancı ülkelerde dinlenmesi veya yemin işleminin yabancı ülkede gerçekleştirilmesi, hem yargılamanın hızlı şekilde neticelenmesini hem de yargılama masraflarının azalmasını sağlayacaktır. Bu kapsamda uluslararası istinabe konusuna değinmek isteriz.
I. 1970 tarihli Hukukî veya Ticarî Konularda Yabancı Ülkelerde Delil Sağlanması Hakkında Sözleşme
1970 tarihli Hukuki veya Ticari Konularda Yabancı Ülkelerde Delil Sağlanması Hakkında Sözleşme (“Sözleşme”), Türkiye Cumhuriyeti tarafından 13.12.2000 tarihinde Lahey’de imzalanmıştır. Sözleşme, TBMM tarafından 07.04.2004 tarihinde, 5128 sayılı kanunla onaylanmıştır ve 15.06.2004 tarihli ve 25493 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Sözleşme’nin uygulanması, Adalet Bakanlığı Uluslararası Hukuk ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü’nün 16.11.2011 tarihli ve 63/2 sayılı genelgesi (“Genelge”) ile detaylı olarak açıklanmıştır. Bu kapsamda Sözleşme’nin uygulanabilmesi açısından Genelge’de belirtilen hususlara dikkat edilmesi, istinabe taleplerinin yabancı ülke makamları tarafından kabul görmesi açısından büyük önem arz etmektedir.
II. Uluslararası İstinabe
Uluslararası istinabe, milletlerarası adlî yardımlaşmanın konularından birini oluşturur. Milletlerarası adlî yardımlaşma bu çerçeve içerisinde, yurt dışında herhangi bir hukukî işlemin yapılması konusunda yabancı ülkenin yetkili makamları ile yapılan işbirliğidir. Bir Türk mahkemesinde görülen davada, yargısal faaliyetin gerektirdiği bazı işlemlerin -tanık, bilirkişi, keşif, yemin- yabancı mahkemelerce yapılması zorunluluğu ortaya çıkabilir. Yetkili mahkemeler de, devletlerin taraf oldukları ikili veya çoklu anlaşmalar uyarınca, ilgili işlemlerin yabancı ülkelerde yapılmasını kararlaştırabilirler (Çelikel/Erdem, Milletlerarası Özel Hukuk, S.520).
Uluslararası istinabenin kaynakları ikili anlaşma veya çok taraflı sözleşmeler ile uluslararası adli yardımlaşma kurallarıdır. Genel olarak uluslararası usul hukukunda istinabe, mahkemenin görmekte olduğu bir davada nihaî karara varabilmek için fiilî ve hukuki engeller nedeniyle yapamayacağı tarafların veya tanıkların dinlenilmesi, bilirkişi incelemesi, keşif yapılması, adres tespitinin yapılması, belge ve bilgilerin istenmesi, kan alınması, DNA testinin yapılması, sağlık raporunun alınması, nüfus kayıt örneğinin istenmesi, ekonomik ve sosyal durumun araştırılması gibi usulî işlemlerin devletler arasında karşılıklı olarak adli yardımlaşma çerçevesinde yerine getirilmesidir. Türkiye birçok devlet ile istinabe taleplerinin yerine getirilmesi için iki taraflı adli yardımlaşma anlaşmaları imzalamış ve aynı zamanda bu konuda en önemli uluslararası kaynakları oluşturan 1954 tarihli Hukuk Usulüne Dair Sözleşmesi ile 1970 tarihli Hukukî veya Ticarî Konularda Yabancı Ülkelerde Delil Sağlanması Hakkında Sözleşme’ye taraf olmuştur (Adalet Bakanlığı Dış İlişkiler ve Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü Web Sayfası: http://www.uhdigm.adalet.gov.tr/adli_yardimlasma/adli_isbirligi_hukuk/hukuk_istinabe.html,Erişim Tarihi: 02.01.2019)
Genelge’nin 1. maddesi uyarınca, uluslararası usul hukukunda istinabe, mahkemenin görmekte olduğu bir davada nihai karara varabilmek için fiili ve hukuki engeller nedeniyle yapamayacağı tarafların veya tanıkların dinlenilmesi, bilirkişi incelemesi, keşif yapılması gibi usuli işlemleri yabancı bir devletin yetkili makamına yaptırabilir.
III. Uluslararası İstinabe Talepleri Hakkında Talepname Tanzim Edilmesi
Sözleşmenin “istinabe talebi” başlıklı 1 ile 14. maddelerinde istinabe talebinin tanzim edilmesi esnasında dikkat edilmesi gereken hususlar belirlenmiştir. İstinabe taleplerinin yabancı devlet yetkili makamlarına gönderilmesi gerekmektedir. İstinabe talebine, yapılması istenen işlemlerin belirtilmesi gerekmektedir. Ayrıca, istinabe işlemi yerine getirilirken hazır bulunma talebi varsa, istinabenin yapılacağı yer ve tarihin bildirilmesi istenmelidir. Talep yazısı ile eklenecek evrakın Türkçe aslı veya onaylı örneklerinin yabancı devletin dilinde yapılmış tercümeleri ile birlikte ikişer takım halinde düzenlenerek Adalet Bakanlığı’na gönderilmesi gerekmektedir.
İstinabe taleplerinin, yabancı ülkelerde bulunan ve ilgili ülkeler tarafından tespit edilen yer yetkili merkezi makamlarına gönderilmesi gerekmektedir. Örnek olarak; Almanya’da her eyalette bir adet merkezi yetkili makam belirlenmiştir. Berlin’deki istinabe işlemi için, Frankfurt am Main şehrinde bulunan yetkili merkezi makama talepname gönderilmesi, işlemlerin geçersiz olmasına veya işlemlerin uzamasına sebebiyet verebilecektir. Bu sebepten dolayı, istinabenin yapılması gereken yerin ve ilgili yer yetkili merkezi makamın, Sözleşme’nin 3 numaralı eki göz önünde bulundurularak özenle tespit edilmesi gerekmektedir.
Ülkemizde ise Sözleşme’nin uygulanması bakımından Adalet Bakanlığı Dış İlişkiler ve Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü yetkilidir.
IV. Sonuç
Ülkemizin de taraf olduğu sözleşmeler, yargılamalar esnasında kullanılmalıdır. Bu husus, yargılamaların hem daha hızlı hem de daha az masrafla gerçekleşmesi için önemlidir. Nitekim yargılama esnasında tüm delillerin incelenmesi gerekmektedir. Aksi takdirde hukuka uygun olmayan kararların tesis edileceği aşikardır.
***
Av. Anıl Coşkun, LL.M. (Mainz)
info@anil-coskun.com
www.anil-coskun.com
Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Av. Anıl Coşkun’a aittir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlemlere başlanılacaktır.